Парижӹштӹ Мары кечӹвлӓ эртенӹт

Ӹлет-ӹлет мам ат уж? Тевеш, ӹнде, мары культурына дӓ йӹлмӹнӓ доно традици семӹнь финн-угр сӓндӓлкӹштӹ моло агы, а тӧрӧк Парижӹн INALCO (Institut national des langues et civilistions orientals) институтыштыжы хытыренӹт. Тенге 05-06 ноябрь мӓмнӓн халыкнан историштӹжӹ у ашкылым ӹштӹмӹ, халыкнан культурыжы гишӓн Европын финн-угр сӓндӓлӹквлӓштӹ веле агыл, тенгеок вес сӓндӓлӹквлӓштӓт интересӹм лӹктӹныт. Тидӹжӹм мӓлӓннӓ сӹнгӹмӓшеш, прогрессеш шотлыман. Мӹнь ӹшкежӓт ти кечӹвлӓштӹ ылынам дӓ седӹндонат тидӹ гишӓн мелӹнок сирӓлтем.

Лыдшывлӓ шанен кердӹт, вуйта Парижӹштӹш Мары кечӹвлӓ Мары Эл Республикӹн 90 им темӹмӹ юбилейжӹ доно кӹлдӓлтӹнӹт. Уке, изишӓт агыл, тидӹ лач тенге лиӓлтӹн веле. Маханьырак вара ылевы, ти Мары кечӹвлӓ?

Нӹнӹ техеньвлӓ ылевӹ, кыдывлӓ пуры, шокшы дӓ оптимист шӱлӹшӓн энергиштӹ доно цилӓн шӱмешок, кӱ тӹштӹ ылын, курымеш кодыт, шанем: помпезностьдеок, дифирамб шаявлӓдеок, цилӓ лычы -лычы, цилӓ вӓрӹн вӓрӹштӹ. Ирвел халыквлӓ ылынаат, кынамжы дифирамбывлӓм попаш шанышывлӓмӓт, французвлӓ корректно шагалтен мыштевы. Малын ти мактымы шамаквлӓжӹ? Ӓнят Мары Элышты таум келесӹлмӹ дӓ когорак тӧрӓ анзылны кымалмаш церемони 2 цӓшӓт шыпшылтеш ыльы, но Парижӹштӹ таум келесӹмӓшлӓн лач кӹтӹк жеп веле ыльы. Тӹнгжӹм фольга гань йӹлгӹжшӹ шаявлӓ агыл, а фактвлӓ дон докладвлӓн кӧргӹштӹ публикым интересуен.

Докладвлӓ кымда спектран ылыныт, нӹнӹм шӹренжок Эстоништӹ тыменьшӹ магистрантвлӓ дон докторантвлӓ лыдыныт, тидӹ гӹц пасна Парижӹштӹ мары йӹлмӹвлӓ дӓ культурына доно интересуялтшы специалиствлӓ докладвлӓм ӹштенӹт. Тидӹ гӹц пасна Суоми мӱлӓнды гӹц — 4 специалист ӹшке докладвлӓштӹм ӹштенӹт. Ма ӹжӓлжӹ, Мары Эл гӹц ӱжмӹ хынавлӓ Парижӹш толын кердделыт.

Парижӹштӹ Мары кечӹвлӓн техень докладвлӓм лыдмы: марывлӓм шӹмлӹшӹ финн шӹмлӹзӹ Сеппо Лаллукка марынвлӓн религи (йыла) доно кӹлдӓлтшӹ истори гишӓн попен. Tи корнывлӓм сирӹшӹ «Кӱвлӓ кырык марынвлӓ ылыт дӓ кышкы нӹнӹ шӓлӓнен кенӹт» лӹмӓн доклад доно публикы анзыкы лӓктӹн. Тарту университетӹн докторантжы Людмила Ямурзина ирвел марывлӓ гишан шайыштын, Максим Рябчиков кыце Москвашты марынвлӓ культуры шужымашыштым темӓт, попен дӓ слайдвлӓм анжыктен. Василий Николаев Тартуштыш марынвлӓн Ушемӹн пӓшӓжӹ гишӓн шайыштын. Мары йӹлмӹвлӓ гишӓн обзорым алык марла попен мыштышы INALCO-н докторантжы Винсент Лоренцини ӹштен.

Венгр шӹмлӹзӹ Петр Помози мары йӹлмӹн литературы формӹвлӓжӹ гишӓн шайыштын. Тарту университетӹн литературым шӹмлӹмӹ пӧлкӓштӹ тӹменьшӹ докторант Геннадий Антропов мары литературын шачмыжы гишӓн хытырен. Сергей Чавайн гишӓн INALCO-н финн-угр кафедрын докторжы Эва Тулуз Сергей Чавайн гишӓн шайышт пуэн. Алык мары йӹлмӹм пӓлӹшӹ финн сирӹзӹ Эса-Юсси Салминен Йыван Кырла гишӓн докладым ӹштен. Юлия Куприна кӹзӹтшӹ кырык мары поэзин виӓнгмӹжӹ гишӓн шайыштын дӓ мары театр гишӓн Себастиан Кагноли докладым ӹштен. Сергей Никифоров, Тарту университетӹн докторантжы Онар гишӓн гишӓн шайыштшашлык ыльы, но Париж метрон ик кӹлдӹшӹ станцин ремонтжы гишӓн, делгацинӓ пел цӓшеш вараэш коды, седӹндоно докладшым ӹштен ӹш керд.

Кыце лыдшы цакла, докладвлӓ тематикӹшты доно кымда ылыт, тенге француз публика марынвлӓ гишӓн кердмӹштӹ семӹнь шукыракым пӓлен нӹлӹн. Парижӹштӹ Мары кечӹвлӓ халыкнан историштӹжӹ пӹтӓришӹ ылыныт. «Тӱнӹмбалны цилӓ халыкын культурыжы дӓ йӹлмӹжӹ интересный ылыт, нӹнӹм ынгылен дӓ шотеш пиштен веле моштымыла» — тенге француз организаторвлӓ попат.

Француз публика марынвлӓ гишӓн шукыракым пӓлӹжӹ манын, ти кечӹвлӓ годым мары режиссер Алексей Алексеевӹн L´essaim (Карш) документ фильмжӹм, Людмила Ямурзинан фотовлӓжӹм анжыктымы дӓ мары поэзи антологим французла пецӓтлен лыкмы. Ти антологишкӹ Сергей Чавайнын, Альбертина Иванован, Зоя Дудинан, Светлана Григорьеван, Татьяна Очееван, Валери Микорын, Владимир Кокэнын, Вячеслав Тотирӹн да Диана Маликееван лыдышвлӓштӹ пыртӹмы линӹт. Парижӹштӹ Мары кечӹвлӓм эртӓрӓш манын Эстоништӹш Родньык халыквлӓн Программышты, Парижӹштӹш INALCO институт, Парижӹштӹш Финлянди институт дӓ Парижӹштӹш Венгри институт кого палшыкым пуэнӹт. Ти кечӹвлӓм эртӓрӓш манын сек тӹнг пӓшӓжӹм Эва Тулуз, Винсент Лоренцини дӓ Себастиан Кагноли ӹштенӹт.

Иктешлӹмӹ семӹнь Парижӹштӹш Мары кечӹвлам эртӓрӹмӹм Мары Элыштыш актуальный хытырымашвлӓ доно кӹлдӓлтӹмӹ шоэш. Мары Элышты кӹзӹт церкӹвлӓм чангымашым пиш актуальныеш шотлат, тӹ годымок, Европышты каеш, тидӹ изишӓт актуальный агыл. Ну, изишӓт, кӹч кытешӓт вӓк. Европышты церкӹвлӓм кӹзӹт шӹренжок культовый ӓк доно агыл, а истори дон культура ӓкан контекстышты анжат. Кӹзӹтшӹ жепӹн церкӹш халыкым кӹтолӓ, кого аран поктен ат пырты, но тӹ годымок халыквлӓ лошты гуманный ӓквлӓ лишӓшлык ылыт, ти ӓквлӓжӹ изи халыквлӓн йӹлмӹштӹм переген, ӹшӹклен кодымы донат кӹлдӓлтӹнӹт. Парижӹштӹ ылмына годым «Тӓ мӓмнӓн церкӹвлӓнӓм анжен лӓкшӓшлык ылыда» манын иктӓт ӹш келесӹ, ынгылышым, церкӹн рольжы Европышты изишӓт пӹтӓришӹ агыл. Седӹндонат, Мары Эл Республикын пайдажым дӓ шотеш пиштӹмӹ Мары Эл Президент Л. Маркеловын энергижӹм церкӹвлӓм чангымашкы агыл, а культурым виӓнгдӹмӓшкӹ, марла книгӓвлӓм лыкмашкы колташ гӹнь Республикын имиджжӓт тӹдӹн бренджӓт мадын веле нӓлӹт ыльы.

Валери Аликов